«اوستاد محمدرضا باغبان کریمی ایله آپاردیغیمیز دانی
«اوستاد محمدرضا باغبان کریمی ایله آپاردیغیمیز دانیشیق»
دانیشیق آپاران: محمدعلی ارجمندی
«گولو چیچک لی آذربایجان ادبییاتینین، کئشیین چکن باغبان»
نشریه آغری آذربایجان سایی ۱۲۵ یکشنبه ۲۷ فروردین ۹۱
« ژورنالیست،شاعیر،یازیچی،ادیب،آراشدیریجی، ... اوره یینده هر زامان آذربایجان عشقی ایله یاشایان بؤیوک بیر اینساندان صوحبت گئدیر. محمدرضا باغبان کریمی یاخشی دئسم گولو چیچکلی آذربایجان ادبییاتینین کئشیین چکن باغبان، آدینی هر زامان چئشیدلی یازیلاری الوان الوان کیتابلاری ایله گؤروب اوخویوب دینیب دانیشمیشیق.
قاچاق نبی، کوراوغلو حماسه سی، نیظامی گنجوی، عمالدین نسیمی، سیمای زن در فرهنگ و ادب آذربایجان، زبان ترکی در بوته ی زبانشناسی تطبیقی، قره باغ شاعیرلر مسکنی، 50 دن آرتیق ثمرلی کیتابلار هابئله یوزلرجه مقاله م. کریمی جینابلاری نین نه قدر اوره ک دولوسو صمیمییتله چالیشقانلیغینی گؤستریر. یقین م.کریمی نین یئدی جیلدده یازدیغی آذربایجان ادبییات تاریخی، ادبییات باستان آذربایجان، ائله جه ده ایسلام تورک دونیاسی ادبییاتی ادبییاتیمیزدان باشقا، کیملیغیمیزی، وارلیغیمیزی تانیتدیرمادا اؤنملی رولو اولوب اولاجاق.
دوقتور کریمی دیگر ساحه ده یوزلرجه آذربایجان شاعیرلریندن، یازارلاریندان سؤز آچیب خالقیمیزا کؤلتورومیزه عایید بؤیوک اونودولماز بیر ایش گؤروب. او نسیمی، شاه ختایی، فضولی، آشیق پاشا، قاضی احمد برهان الدین، خاقانی شیروانی، حکیم هیدجی، صمدوورغون، ابوالغازی بهادرخان، ابوالقاسم زنگانلی، جاذب، جهانشاه حقیقی، سلطان حسین بایقرا، و ... اثرلرین توپلاییب چاپ ائده رک هئچ بیر آن دایانمادان گونو بو گونده قوتادقو بیلیک کیتابینی یازیب تئزلیکله چاپا بوراخاجاق. م. کریمی یازیچیلیق عالمیندن باشقا دونیانین چوخلو سایلی اؤلکه لرینده اولماقلا برابر دیلیمیزه کؤلتورومیزه هابئله تاریخیمیزه عایید قورولان سمپوزیوم لارا قاتیلیب اوستاجاسینا وارلیغیمیزی مودافیعه ائدیب.اوستاد کریمی بونلاردان علاوه بؤیوک بیر ژورنالیست اولاراق آذربایجانین چوخلو درگی، هفته لیک قازئت لرینده ایمضا آتیب. دوققوز ایل بویو آذربایجان مطبوعات تاریخینده اؤنملی رولو اولان «امید زنجان» آدلی نشریه نین تورکجه صحیفه لرین باش یازارلیغین بوینونا آلیر. وارلیق، یول، پیام زنجان، بهار زنجان، ارک، خدا آفرین، دیلماج، آذری، ائل دیلی ادبییاتی، ، سهند، یاشاییش، آغری و ... م.کریمی نین باشقا ایمضا آتدیغی نشریه لردن ساییلیر.
هرحالدا بیر نئچه گون بوندان اؤنجه اوستاد کریمی گؤزل اورمو شه هرینده سئویملی قوناغیمیز اولاراق فورصتدن فایدالانیب یاخیندان بیر دانیشیق آپارمیشیق اونو سیز عزیز اوخوجولارا ایتحاف ائدیریک، البته تام ایفتیخارلا خاطیرلامالییام دوقتور کریمی جینابلاری یئنی ایشیق اوزو گؤرن «آغری» نین یازیچیلار شوراسینین عوضوودا ساییلیر.»
ـــ ایلک اؤنجه جنابیزا خوش گلدین دئییب آغری نشریه سینین دعوتین قبول ائتدیگینیز اوچون سونسوز میننت دارلیغیمی بیلدیریرم، لوطفن ایلک سورو اولاراق اؤزونوزدن دئیین، هانسی ایل هاردا آنادان اولوبسوز و...؟
ساغ اولون دوستلار، من ایلک اؤنجه سیزدن بو گؤزل درگی نی چیخادیقی اوچون تشککور ائدیب باشاریلار دیله ییرم، آرزی ائدیرم خالقیمیزا، وطنیمیزه، گله جه ییمیزه یاخچی بیر یول آچاسیز گؤزل یازیچی لاری، شاعیرلری خالقیمیزا تانیتدیراسیز. اؤزومه گلدیکده حقیقت بودور هئچ زامان ایسته میرم اؤزوم دانیشام آما هر حالدا منی تانیماق ایسته سز، 1334 ده تبریز ده آنادان اولموشام، دیپلمی تبریزده آلاندان سونرا داها اوردان چیخیب سونرا هر زامان ایسته میشم تبریزه قاییدام بیر قوناق کیمی اولوب، آنجاق دانیشگاهی بیتیره ندن سونرا گلمیشم زنگانا ایشیمی ده بوردان باشلاییب ائله زنگاندان دا ائوله نمیشم ماللا نصرالدین دئمیشکن داها زنگانلی اولموشام، حیات یولداشیمی دا ساغ اولسون دئمک اولار بوتون بو ایللر بؤیو منیم ان یاخین یولداشیم هابئله سیر داشیم اولوب. آما ایشیمه گؤره بیلمک ایسته سز موختلیف فابریکالاردا فنی ایشلر گؤرموشم، بیر نئچه یئرده مدیر کارخانا کیمی ائله جه ده صنعت ساحه سینده60 ــ50 سایدا موختلیف فابریکالاری یولا سالمیشام، بو ایشلریندن یاناشی یاشاییشیما رنگ وئرن ادبی ایشلریمدیر چالیشمیشام ادبی ایشلریمی عشق آرزی ماراق ایله قاباغا آپارام، اونا خاطیر اؤز ایستکیم اوزرینده آذربایجان ادبییاتیندا یازیب پوزماغا چکیلمیشم. ایندی ده هر دورومودا اولسام یازیب پوزمادان هئچ گون هئچ گئجه آیریلمامیشام.
ـــ اوستاد کریمی ایندی یه کیمی چوخلو سایدا مقاله لر، کیتاب لار یازیب آما چوخ ایستردیم بیرینجی یازینیزدان دئییه سیز، هانسی ایل، نئچه یاشیندا هانسی درگی ده؟
بیرینجی مقاله م 1353 ده «سرافکندگی فرهنگی» آدلی بیر فارسجا یازی دیر تهرانین نگین درگی سینده چاپ اولموشدور تبریزدن دانشجو اولاراق گؤندرمیشدیم، سونرا بو چاپ اولان دان سونرا ادبیات و مبارزات طبقاتی آدلی ایکینجی یازیمدا صمد بهرنگی دن، آذربایجان دا اولان دردلر دن سؤز آچمیشدیم بو یازیم دا یئنه نگین ده ایشیق اوزو گؤردو
ـــ بونو یقین دئمک اولار چوخلو گوجونوزو آذربایجان ادبییاتینا حصر ائدیبسیز، بو آرادا آذربایجان ادبییاتی سیزی نئجه قارشیلادی، بو ادبییاتین دورومون ایندی نئجه گؤرورسینیز اوزلیکده گنج لریمیزین آراسیندا؟
صمد بهرنگی نین یازی لاری، کیلاسیک ادبییاتیمیزین بؤیوک آدی عمادالدین نسیمی منی داها آرتیق آذربایجان ادبییاتینا ماراقلاندیردی.هابئله شاه زامانی دیلیمیزین، کولتوروموزون، مطلق یاساق اولدوغو آذربایجان ادبییاتینا اولان سئوگیمی آرتیردی. چوخلو کیتابلاری معلیمیم اولمادان لاتین جه کیریل جه یازیب اوخویوب اؤیره ندیم قایناق کیتابلاری دا چتین لیک له بیر سیرا دوستلارین یازیچی لارین یاردیم ایله تاپیردیم. سانکی زامان گئتدیکجه بو گؤره وی اوزومده یئرینه یئتیریب یازمالیدیم، اونا گؤره اوزومده یازماقا باشلادیم ایلک کیتابلاریمدا اینقیلابدان قاباغا عایید دیر، او جومله دن 1354 جی ایلده منظومه های آذری «آشیقلار» دده قورقود، کوراوغلو، قاچاق نبی، حماسه لرین آراشدیریب فارسجا دیلینده یازدیم، یاخشی دا آلقیشلاندی، اوندان سونرا نسیمی یه گؤره ایکی کیتابیم اولدو بیری نهضت حروفیه یه گؤره، بیری ده عمادالدین نسیمی یه گؤره، آرا سیرا مقاله لریمیدیر توپلاییب چاپ ائله دیم بونلارین هامیسی اینقیلابدان اؤنجه ییدیر.اینقیلابدان سونرا دا 59 ـ 58 جی ایللردن ادبی ایشلریمین آراسی کسیلمه دن اثرلریم آراسیرا چاپ اولوب، سانکی سونرالار بیر نئچه ایل فاصیله دوشوب. 68 جی ایلدن یئنی دن باشلایاراق ادبی ایشیمه داوام وئردیم.
آما سیزین بو سؤزونوزه گلدیکده آذربایجان سیزی نئجه قارشیلادی، منیم ادبییاتا گوره ایشلریم آذربایجانا، خالقیما اولان بورجوم دور، بونودا میننت سیز یئرینه یئتیرمه لییم. اوشاقلیقدان اؤز آنا دیلیمیزه عشق بسله یه رک چوخلو چتین لیک لره یاساق لارا معروض قالمیشیق، بوتون بونلارین یئرین دولدورمالییق، بو آرادا ائلییه بیلسم خالقیما اوخوجولاریمیزا بیر ایش گؤرم راضی یام. همه شه دئمیشم «کیم هر نه اکیب اونودا بیچیب» خالقیمیزدان حؤرمتدن، محببتدن، باشقا بیر شئی گؤرمه میشم، گونو گوندن خالقیمیزا اولان عشقیم آرتیب.
آنجاق ایندی بو گون آذربایجان ادبییاتینا چاتدیقدا چوخ بوداقلی گئنیش ادبییاتیلا راستلاشیریق،کئچمیشیمیزی ده آراشدیرساق بولو سایلی یازارلار، شاعیرلر، بو آرادا دیلیمیزین یاساق اولدوغو بونلارین اونودولماسیندا گرک سیز دئییل. سانکی ایسلامی اینقلابدان سونرا دیلیمیزه عایید نیسبی آزادلیق یئلی اسه ره ک، هامی اوره ک لرده قالان سؤزلری دئمه یه باشلادی، چوخلو شاعیرلر اوزه چیخدی، چئشید لی ادبی خط لر آییریلدی ایندی 32 ایلدن سونرا آراشدیرساق بیزیم ادبییاتمیز هاردادیر نه موقعییته مالیک دیر، یئنه سؤز چوخدور ان آزی ادبی آخیم بیزیم ایچیمیزده وار چاغداش شاعیرلر آراسیندا بیر نئچه ادبی آخیم آیرا بیله ریک،
سانکی بو سبک لری آییرمادان اول ادبییاتیمیز ایکی ساحه یه بؤلونور، بیری نثر، اوبیری شعر ایندی ایسه بیزیم ادبییاتیمیزین یوزه دوقسان فایزی شعردیر، یوزه اونو نثر دیر یانی تورکجه یازی، بو نیشان وئریر نثره داها چوخ علاقه گؤسترمه لییک. اوخوجولاریمیز، یازارلاریمیز هامیسی عادت ائلییب فارسجا اوخویا یازا اونا گؤره نثریمیزین چوخو فارس دیلینده اولوب آنجاق بونودا دئمه لییم بو یاخین ایللرده حیکایه یازماق، ادبی آراشدیرمالار، شعر نقدی اؤزونه چوخ گؤزل بیر یئر آچیب، بالا بالا یازارلاریمیز اللرینه قلم آلیب بونلاری آراشدیریرلار اؤز آنا دیلیمیزده حیکایه، تاریخ یازیرلار، گله جه یه باخدیقجادا منجه ایندی چوخ گوونملی گونلر کئچیردیریک، بوتون سیخینتی لارا باخمایاراق ادبییاتیمیز یاخشی ایره لی سورور اینانین گله جک بیزیم دیلیمیز کؤلتوروموزدور.
ـــ بوتون بو ایللر بؤیو یازیچیلیق عالمینیزده اؤنملی اولای نه اولوب؟
ادبییات ساحه سینده بیر سیرا اوستاد لاری یاخیندان گؤرمک منه ان خوش خاطیره، اولای اولوب، او جومله دن پروفسور ذهتابی ایله اولان گونلریم عومرومون فخر ائدیرجی گونلریدیر، ائله جه ده بهزاد بهزادی ایله هابئله باشقا عالیم لریمیزدن اولدوغوم گونلر او جومله دن پروفسور حمید محمدزاده، استاد محمدعلی فرزانه، دوقتور هیئت، دوقتور صدیق کی دئییه بیله رم بیر قدیم دوستوم اولوب، اونودولماز گونلریمدیر.
ـــ آذربایجان مطبوعاتینا باخیشینیز اینقلابدان بئله یه ندی؟ و بو گون دورومون نئجه گؤرورسینیز؟
اینقلابین ایلک گونلریندن آذربایجان جان آتیب اؤز دیلینی قورویوب ایمضالارینی آتا، اینقلاب هله غلبه چالمامیشدان قاباق بیز اولدوزو گؤروروک، اینقلابین صاباحی گؤندن یولداشی گؤروروک، وارلیقی تاپیریق هر حالدا طاغوت رژیمی آرادان گئتمه ایله آزادلیق یئلی اسمه یه باشلامیشدیر، دئیه بیله ریک اینقلابین اؤزونده ده آذربایجان کؤلتورو اؤنملی بیر رول اوینامیش، وارلیغینا دیلینه گوونمیشدیر. 29 بهمن قیامیندا طاغوت رژیمینه قارشی آذربایجان مفکوره سین گؤردوک، آنجاق بیر آز سونرا 57 جی ایل اولدوز، یولداش، آزادلیق چیخدیر، 58 جی ایلین بایرامیندان وارلیق دا بونلارا قاتیشدیر، وارلیقا حقیقتا بیر مکتبه تای توخونماق اولار. بونودا دئمه لیییم ایسلام اینقیلابیندان اؤنجه ده بیر سیرا اینقلابی اینسانلار مملکتدن ائشده ده بو ایشی گؤروردولر، اؤرنک اولاراق پروفسور زهتابی 54 جی ایلدن اینقیلابین غلبه چالماسینا ده ک بیرلیک آدلی درگی نی بغداد دا چاپ ائدیب ایرانا گؤندریردی، بو درگی آذربایجان ضییالی لاریندان فایدالاناراق، آذربایجانین حتتا باشقا قومییت لرین دردین ایران چرچیوه سینده یازیردی. سونرالا دؤیوش دئورینه یئتیشنده طبیعی اولاراق مملکتین آغیر دورومونا سبب دیلیمیزین، ادبییاتیمیزین بیر آز گرگینلش مه سی گؤرونوردو بو آرادا تورکجه درگی لرده وارلیق دان ساوای یئغییشدی سونرالار دؤیوش بیتیکدن سونرا یئنه ده بالا بالا موختلیف شه هرلرده درگی لر چاپا بوراخیلدی. ایلک اؤنجه یول چیخیر یولون اؤزلیغی بوندایدیر گنج لری یاخشی توپلامیش دیر البته قوجامان شاعیر لردن یازیچی لاردان دا فایدالانیردیر، وارلیق دا کسیلمه دن یولونا داوام وئریردیر.
بونلارین دالیسیجا تبریزده بیر نئچه نشریه چیخدی، فجر آذربایجان بیر صحیفه تورکجه یه یئر آییرمیشدیر، مهد آزادی ده بو ایشی گؤردو ارک ده ائله بونلارا قاتیلدی، سونرالار 71 جی ایلده «امید زنجان» چیخدی، منجه امید زنجان وارلیغیمیزی کیملیغیمیزی چوخ گؤزل دیله گتیردی، ایرانین بوتون باتی قوزئیینده، تهراندا یاییلیردیر، ائله جه مملکتین هر بیر یئریندن آبونه اولوب تورکجه مقاله لر گؤندریردیلر، امید زنجان اون ایکی ایل تامام گؤزل چالیشدی. اون ایکی صحیفه دن ان آزی اوچ صحیفه سی تورکجه اولوردو، گنج لردن توتدو تا قوجامان یازارلارا تای بو درگی ایله امکداشلیق ائدیردیلر.
ـــ بوتون سیخینتی لاری اونوتمایاراق مطبوعات بیر فورصت ساییلیر، بیز درگی لریمیزده غنی ادبییاتیمیزا ساری تورکجه میزه گؤره نه ایش لر گؤرمه لییک؟
ـــ بلی، نشریه لر هر حالدا بؤیوک بیر نعمت ساییلیر، گره ک ادبییاتیمیزا، کؤلتوروموزه، وطنیمیزه، ائلیمیزه، خیدمت ائدیب بیر گنجینه یه تای موحکم الیمیزده ساخلییاق، خالقیمیزا دوز یول نیشان وئره ک، باخین هر درگی نی قارئته نی خالق اؤزوندن بیلسه اؤزلری ده، دیه ر وئریب ساخلایاجاق، بو ایلک یولدور ادبییاتیمیزدان، تاریخیمیزدن، کؤلتوروموزدن، قهرمانلاریمیزدان گؤزل گؤیچک دوزگون سئویه ده یازیب حیمایت ائده ک.
تورکجه صحیفه لریمیزه ده یئتیشدیکده داها آغیر گؤروی داشییرلار، بیرینجی سی دیلیمیزه صاحاب اولوب اونو بوتون قایدالاری ایله دوزگون ایشه آپارماق دیر، جاوانلاری توپلاییب میدان وئرمه لیدیر لر، ادبییاتیمیزا داها آرتیق فیکیر وئرمه لییدیر لر، منجه مطبوعاتیمیزین لاپ بؤیوک ایشی بو زاماندا ادبی ایشلردیر، باشقا ایمکانلارین اولمادیغی یئرده خالقین دوزگون کؤلتورون تاریخین تانیتدیرمالییق بونلاردان دا ایلک اؤنجه آنا دیلینه دیه ر وئرمه لییک.
تاریخ بؤیو مین ایللر بوندان اؤنجه تورکجه یازی لاریمیز وار، قدیم میخی خطی ایله یاناشی رسم الخطیمیز وار بوتون یازی خط لرین آناسی تورک کؤکلو سومر لردن باشلاییب، یوخسا دونیانین ان قدیم دووار یازی لاری آزیخ قالاسینا عایید دیر، 10 مین ایل بوندان اؤنجه شکیل اولاراق یازیلیب بیزلره یادیگار قالیب، آذربایجانین قاریش قاریش توپراغیندا آراتالارین، قوتتی لرین، مانالارین، اورارتولارین ایزلرین گؤره بیله ریک بونلاری اونوتمامالییق، بیزیم کؤکوموز وار بئله دئییل کی دئییک تاریخیمیز هخامنشی لردن باشلاییب، بلکه مین لر اؤنجه دن تمدن صاحابی اولموشوق، درگی لریمیز بونلاری گرک تانییا و تانیتدیرا.
اویاندان کلاسیک ادبییاتیمیزدا چوخ اؤنملی دیر،کلاسیک ادبییاتیمیز اوچ دیلده یارانیب عربجه، فارسجا، تورکجه بونلارین اوچونه ده باخمالییق، بلی گاهدان زامانین ایستک لرینه گؤره اثرلریمیز عربجه یوخسا فارسجا دا اولوب سانکی آما بئله، بیر آذربایجان شاعیری تاپانماریق بو دیللره ده اثرلرین یارادیبسا اؤز کیملیغیین تورک اولدوغون دانسین، لاپ بئله «اسکافی» دن توتدو «خطیب تبریزی» یه ده ک، بو بؤیوک یازیچی لارین اثرلری عربجه ده اولسادا تورک اولماقلارین دانماییب لار. نیظامی گنجوی ده ائله بو سایاق اولوب، حتتا بو گؤنلری نیظامی نین تورکجه دیوانی دا الیمیزه یئتیشسه ده فارسجا شعرلرینده آذربایجانلی اولدوغونا گووه نیب، خاقانی ده بئله دیر. آلتینجی هجری عصریده اوز وئرن سبک آذربایجانی یانلیشجا هیندی دئییلسه ده بللی دیر، ایندی ایسه خود فارس لاردا بو سبکی آذربایجانی آدیلا تانییرلار. مجیرالدین بئیره قانی، فلکی شیروانی، چوخلو آد سایماق اولار، حتتا بو شاعیرلر آتالار سؤزلریندن، دده قودقود داستانین دان بورج آلیب فارسجایا چئوریب اونلارا ایتحاف ائدیبلر، بونلار داوام تاپیب تا تورکجه اؤزو بیر زامان یوکسک لره قالخیب، آلتینجی عصریدن بئله یه دا بالا بالا گؤروروک تورکجه یازماق یئر آچیر، یئدینجی عصریده بو گوجله نیر چوخلو تورکجه سؤیله ین شاعیر اوزه چیخیر بونلار کیم لردیر، یوسف مداح، خواجه علی خوارزمی، قاضی زریر، مولانانین اوغلو ولد، یوزه سکسان شعرلری تورکجه اولور، مولانانین اؤز تورکجه شعرلرینده آز اولسادا گؤز یومماق اولماز، هر حالدا یونس امره دن باشلایاراق قاضی احمد برهان الدینه، عمالدین نسیمی یه یئتیشه رک تورک ادبییاتی فارسجا ادبییاتینا غلبه چالیر.
ـــ بو گون شعریمیز نئجه اولمالیدیر، سیزجه چاغداش شعریمیز زامانین ایستک لرین یئرینه یئتیریب یوخسا یوخ؟
شعریمیز چوخ گوجلو دور آنجاق بوردا قالمالی دئییل، منجه شعریمیز ایندی گئنیشله نمه ده دیر، اینکیشاف تاپمادادیر، خوشبختلیک له گله جکه اومود بسله یه بیله ریک. شعریمیز گونون ایستک لرینه دوزگون جاواب وئرمه لیدیر، شعریمیز سانکی دونیا شعر ایله باغلاشمالیدیر،شعریمیز دونیا شعرینه قاریشیب ایلهام آلیب ایلهام وئرمه لیدیر، من بونو اینانیرام اینشاا... یاخین گله جک ده شعریمیز بوتون دونیا اوزرینده تانیناجاق.
ـــ سؤزلرینیزده ایشاره ائتدیینیزه تای یازی لاریمیزین چوخو شعره عایید دیر، نثر ده بالا بالا اؤز یئرینی تاپیر ـ یئنی رومانلار، حیکایه لر چیخیر ایسته ردیم بونا گؤره اؤز فیکیرینیزی اوخوجولاریمیزلا پایلاشاسینیز، نثریمیزین دورومون ایندی نئجه گؤرورسینیز؟
بلی، نثر ساحه سینده بیر قه در آستاجا آدیم آتمیشیق، تورکجه کیتابلاریمیزین تکجه یوزه اونو نثردیر قالانی شعردیر، آما یاخچی اثرلریمیزده اولوب، چئشیت لی رومانلار، چئویرمه لر چیخیب. سانکی شاه دئورینده تورک کؤلتوروندن ایلهام آلان رحمتلیک غلامحسین ساعدی نین بوتون نمایشنامه لری ایندی بیر بیر تورکجه یه چئویریلیب. بیلیرسیز نثرین یازماغی اوچون راحاتجا یازماق ایمکانی اولماق لازیم، آکادمیک ایمکانات ایسته ییر یانی اونیورسیته لرده مدرسه لرده بو ایمکان یارانا، بو سایاق اولسا بلی اوندا شعر ایله برابر نثریمیزده ایره لی سورر. بئلنچی موحیطده نثریمیز شعردن قاباغا کئچه بیلر،باخین یاشاییشیمیزدا طبیعی اولاراق بیز نثریندن دانیشیریق شعر ایله یوخ، بلی دوزوده بودور بیزیم یازی لاریمیزیم یوزه دوقسانی نثر یوزه اون فایزی شعر اولمالیدیر، آما نه ایسه ایندی بونون عکسینه دیر اودا سایدیغیم شرایطه قاییدیر، اینشا... بونلاری تئزلیکله شاهیدی اولاق.
ـــ شیفاهی ادبییاتیمیزین اؤنملی بیر بؤلومو صاندیق ادبییاتیمیز دیر، ائله جه ده آشیق ادبییاتی بونلارا گؤره نه دئمک ایسته رسینیز؟
1340 جی ایلدن بئله یه بیزیم چوخ گوجلو صاندیق ادبییاتیمیز وار، اینقیلابدان بویانا صاندیق ادبییاتینین بیرآزی ائشییه چیخیب یاییلدی قالانی دا ایشیق اوزو گؤرمه لییدیر. آشیق ادبییاتی دا فولکلوروموزون گوجلو ساحه لریندن ساییلیر، تاریخ بویو موسیقی خالقیمیزین یاشاییشی ایله قاریشیب، بیزیم ائله بیرینجی شاعیرلریمیزده سازی چیینینده اولان آشیق لریمیزدیر، ایش زامانی دویوش واختی شنلیک ده یاس تؤرنلرینده چالیب اوخویوب ائلیمیزین اؤندری ساییلیبلار، ان بؤیوک اورنه یی دده قورقود دور، آشیقلارا یئری گلمیشکن دده دئمیشیک یانی خالقیمیزین آغ ساققالی اولوب یول نیشان وئریب لر، آشیق لاریمیز خالقیمیزدان هئچ زامان آییریلماییب لار. یقین بیزیم بو گئنیش لیکده آشیق موسیقی میز اولسا، یارادیجی لاری دا چوخدور، شیفاهی ادبییاتیمیز آشیق لارین سازی سؤزو ایله سینه دن سینه یه، اوره ک دن اوره یه، کندن کنده، شه هردن شه هره، یاییلیب. دوغو آسییا دان باتی آوروپایا ده ک بو گوجلو آشیق گله نه یی اؤزونه یئر آچیب. باخین بو قه در خالق لار ایچینده اورتاق موتیودیر، سازلاری سؤزلری بیزیم آشیق سازی سؤزینه اوخشاییر.
ـــ مرثیه ادبییاتیمیزی نئجه توصیف ائده بیلرسینیز، هابئله ساتیرا ادبییاتیمیزی؟
ادبییاتیمیزین مین بوداغی وار بونلارین بیری ده مرثیه ادبییاتی دیر یوخسا ساتیرا ادبییاتی، گؤزل جه سینه هر بیرینین اؤزیئری وار. مرثیه ادبییاتییندا بؤیوک آدیم لار گؤتور له نیب، بیزلرده بئله دئییل ایمام حسین ع قهرمانلیقیندان سؤز آچمادان بیله سین مظلوم گؤر سه ده ک، فضولی یه تای بؤیوک شاعیر لریمیز بو حرکتی آراشدیریب 500 ایل بؤندان اؤنجه حتتا حقیقت السعدا آدلی اثرینده بو حرکتین بوتون قول بودقلارین آراشدیریب. تورک ادبییاتیندا مرثیه ادبییاتیمیز چوخ گؤجلودور، بو نه دئمک فارس ادبییاتیندا تکجه نوحه دئمک ایستعدادلاری وار، آما آذربایجان ادبییاتیندا بئله دئییل، بیزیم فضولی یه تای بؤیوک غزل اوستادیمیز مرثیه دئییب، بونا گؤره ده مرثیه ادبییاتیمیز اوره یه یاتیمدیر، بیزیم مرثیه ادبییاتیمیزدا باشقا دیللره کؤلتورلره تای یئرسیز نه بیلیم باغیرماق شور گؤره بیلمه ریک نییه کی آذربایجان مرثیه ادبییاتینی دئیین لر بؤیوک غزل اوستادلاریدیر.حتتا شاه دئورینده تورکجه نین قدغن اولماسی ایله بئله، دیلیمیزی خالقین ایچینده ساخلایان مرثیه ادبییاتیمیز اولوب، یازیب پوزما دا دا تورکجه مرثیه ادبییاتینین قارشی سین آلماغا قادر دئییل دیرلر.
ایکینجی باخیمدا ساتیرا ادبییاتیمیزدا اؤنملی ایش گؤروب، بو ساحه ده آذربایجان ادبییاتی او قه در زنگین دیر، باشقا میللت لرین ادبییاتی بوتونلیکده اوندان بورج آلیر، مشروطه اینقلایبیندا مالا نصرالدین درگی سیینده اونلارجا شاعیر کاریکاتوریست اوزه چیخیر. باشقا ادبییاتلارا اؤزلیکده فارس ادبییاتینا اؤرنک اولور، علی اکبر دهخدا صابرین شعرلرین فارسجایا ترجومه ائلییر. اشرف الدین گیلانی گلیر عینا مالانصرالدینی ترجومه ائدیب نسیم شمال آدیلا چیخاردیر، ماللا نصرالدین اؤزونه گؤره بیر ادبی سبک دیر، بیر آخیم یوخسا مکتب دیر. بوتون مراکیش دن هند ده ده ک بوتون میللت لرین اینقلابی حرکتلرینه اثر قویور اویاندیریب آگاهلیق وئریب. ادبییاتیمیز او قه در گئنیش زنگین دیر بلکه نئچه گونلر ده اوتوروب دانیشساق قورتولماغا گلمز.
آما بونودا دئییم بوگون دیلیمیزی ساخلاماقا هرنه لازیم دیر، بیر حالدا کی تاریخی، ادبییاتی، نثری بیلمه لییک یئنی علم لری ده دوشونوب اینترنت ایله دا آیاقلاشمالییق.
ـــ اینترنت ده ایشاره بویوردونوز،چوخلاری اینترنت ظهور ائدنده دئییردیرلر لاتین ادبییاتی بوتون دیللری باساجاق، بوتون بو ایللرده چوخلو دیللر آرادان ایتیب گئتسه لر ده سانکی بیر سیرا دیللر داها آرتیق اینکیشاف ائله دی آنا دیللری داها آرتیق دوشوندو بونا گؤره نه سؤزونوز وار؟
بئله دییک، زامان گئتدیکجه دیللر زامانین ایستک لرینه جاواب وئره بیلسه لر داوام گتیریب قالا بیله جک لر، دیرچه لک لر، آما هر هانسی دیل زامانین ایستک لرینه جاواب وئره بیلمه سه آرخادا قالیب بالا بالا بو فاصیله یاراندیقدا اؤلوب گئده جک لر، تکنولوژی ده دیللرین اؤلوب گئتمه سینه سرعت وئریر. ایگیرمینجی یوز ایل ده بیرسیرا دیللر آرادان گئتدی، ایگیرمی بیرینجی عصرده بو سرعت داها چوخدور، نییه چون تکنولوژی ایله آیاقلاشانماییب لار.
آما سئویندیریجی حال بودور بیزیم دیلیمیز دونیادا بارماق لار سایی گوجلو دیلردن دیر، یانی تکنولوژی ایله گوجلو قایدالارینا گؤره اویاری وار. تورکجه دیلیمیزین اؤزلیک لری بو زمینه نی یارادیر، اویاندان دا دیلیمیزین گؤزللیک لری.دیلیمیز غنی دیر نئچه ساحه ده سایاق گوجلولوق دیلیمیزده وار، آما من بونا امینم 21 جی یوز ایلین سونوندا بیر سیرا دیللر ضعیف له شیب آرادان گئده جک، آما تورکو دیلی یئرینده قالیب چوخلو میللت لرین علاقه سین ده قازاناجاق.
ـــ چاپ اولان موختلیف کیتابلارینیزدا ادبییاتیمیزدان توتدو تاریخیمیزه دک خالقیمیزدان هئچ نه اسیرگه مه ییبسیز،بو نه دئمک؟
بیر آذربایجانلی اولاراق خالقیمی دوشونوب چالیشمیشام، هر یئرده بیر ایشین یئرینی بوش گؤرموشم اونو آختارمیشام، گؤیلوم ایسته ییر خاقیمیز همه شه باش اوجا اولا، بیرجه هدفیم ده خالقیمیزا خیدمت ائتمه ک دیر. بونودا دئییم گنج لریمیز اؤز وارلیق لارین کؤلتورلرین چوخ یاخشی قارشیلاییرلار، اینشاا... گله جک ده بیزلر اوخویوب یازیلاری گنج لریمیزه بوراخاجاییق.
ـــ اوستاد کریمی نه یه، بس دیر، دئمک ایسته ییر؟
گؤزو گؤرمه ین آداملارا، دیلیمیزین گؤزلیینه گؤز یومانلارا، دیلیمیزین گؤزلییی زنگین اولدوغو چوخلارینین گؤزونه دورتولور.
ـــ باتی آذربایجانا، اورمویا گؤره نه دئیه بیلرسینیز؟
باتی آذربایجان لاپ قدیم زاماندان آذربایجانین گؤبه یی، اوره یی اولموش. آراتتا لاردان، قوتتی لردن، اورارتورلاردان قالان توپراغیمیزدیر، هابئله زرتشت ین بئشیی، صفی الدین اورموی نی آنا یوردو، کاظیم خانا تای قارتالین اوتراغی اولوب.
ـــ لوطفن بو آدلارا گؤره اؤز دویغونوزو بیر قیسا جومله ده دیله گتیرین؟
آذربایجان ــ آنا یوردوم، جانیم، گؤزوم، هر زادیم
قیزیل اوزن ــ خاقیمیزین اوره ک یاغی
صمد بهرنگی ــ ایران روشنفکرلرین رهبری، آذربایجان چاغداش ادبییاتینین بؤیوک یارادیجی سی
اوستاد شهریار ــ دیلیمیزی دیریلدن، شعر عالمیمیزین بؤیوک شهریاری
وارلیق درگی سی ــ بیزیم وارلیغیمیزین نمونه سی
دیلیمیزــ منلیغیمیز
آنا ــ ... آنا حاقیندا تکجه تعظیم ائتمه لییم، دیلیم توتمور بیر سؤز دئیه م
اورمو گؤلو ــ اونودولماز اورمو گؤلو
سؤن سؤز ــ
دوستلار ال اله وئرمه لییک، چالیشمالییق، عشقیمیز ـ منلیغیمیز یولوندا بیر بیریمزدن اینجی مه مه لییک اوره یینیزی آچین، گئنیش لندیرین،اینسانلاری سئوین، خالقین دردین ده دوشونون تاپین یازین، تکجه بیر نئچه آی آغری ایله تانیش اولسامدا اوره ییمه یاتیب، توپلانان یازارلاری گنج اولورسادا اوره کلری آذربایجان عشقی ایله دولودور، سیزه تای ساوادلی انرژیک گنج لری گؤردوکده اوره کدن سئوینیرم، هامی نیزی اوپوب باشاریلار دیله ییرم.
آغری آذربایجان نمره ۱۲۵
محمدعلی ارجمندی (آيين شايين)