تاریمیز یونسکودا سسلندی!
محمدعلی ارجمندی ـ نشریه آغری ـ شماه ۱۳۸ آذر 91
اوخو تار، اوخو تار...! سسین دن اَن لطیف شعرلر دینلییم، اوخو تار، بیر قدر، نغمه نی سو کیمی آلیشان روحوما چیلییم. «میکائیل مشفق»
در هفتمین نشست کمیسیون میراث معنوی یونسکو در پاریس که هفتم دسامبر برابر با 17 آذرماه به کار خود پایان داد، طبق مصوبه و مهر تایید سازمان یونسکو، تمامی روشهای سنتی در ساخت و همچنین روشهای نوازندگی و اجرای ساز تار به نام آذربایجان ثبت جهانی شد.
در گزارش یونسکو آمده است که این ساز دارای ویژگی سازهای سنتی است و در مراسم مختلف عروسی و جشن و عیدهای گوناگون آذربایجانی ها از مهمانیهای سنتی گرفته تا کنسرتها و همایشهای امروزین نواخته میشود. این ساز که بدنهای توخالی و ازجنس چوب دارد، به شکل هشت انگلیسی است و به صورت افقی در دستان و روی سینه نوازنده قرار میگیرد. براساس این گزارش، ساخت این ساز طی سالها وقرنها توسط صنعتگران آذربایجانی که مهارتهای خود را نسل به نسل به شاگردان خود منتقل کردهاند، حفظ شده و نحوه اجرا و مهارتهای هنری در نوازندگی این ساز نیز بهصورت شفاهی توسط استادان هنر به نسل جوانتر منتقل شده است. 1
بمناسبت ثبت تار در یونسکو به نام آذربایجان بد نیست که با پیشینه تار در آذربایجان و تارزن های نامی آذربایجان نیز تا حدودی آشنا شویم.
کتب و اسناد تاریخی حکایت از پیدایش تار در آذربایجان دارد، اولیا چلبی در سیاحتنامه خود می نویسد: «تار بوسیله فردی از آذربایجان بنام علی خان تبریزی بوجود آمده، این ساز دارای طنین timber زیبایی است» 2
روح اله خالقی موسیقی شناس بزرگ نیز در صفحه 146 کتاب سرگذشت موسیقی ایرانی می نویسد: «شش تار را فردی بنام رضاالدین شیرازی از اهالی آذربایجان اختراع کرده است» 3
آقای خالقی همچنین در صفحه 148 کتاب مذکور در رابطه با تاریخ دیرین تار می نویسد: «امکان دارد به گذشته این آلت موسیقی از روی اسناد دست نویس قدیمی موجود در قفقاز که خود صاحب انواع مختلف تار است دسترسی پیدا شود.
علاوه بر این، موسیقی شناس مشهور فرانسه و نوازنده و استاد تار پروفسور ژان ـ دورینگ Zahan.Duringh که در مورد «تار» تحقیقاتی به عمل آورده در کتاب خود بنام «موسیقی ایرانی و تکامل آن» ضمن مراجعه به منابع قدیمی می نویسد: «تار از نظر هماهنگی سیم ها با رباب نزدیکی دارد و این آلت همیشه در قفقاز بوده و از آنجا در اواخر قرن هیجده به ایران آورده شده است» 4
پروفسور اللا ـ زونیس Ella.Zonis استاد دانشگاه هاروارد نیز در صفحه 156 کتاب خود بنام «موسیقی کلاسیک ایرانی» که به سال 1973 میلادی چاپ شده است می نویسد: «تار از قفقاز آمده است» 5
بطور کلی می توان گفت که تاریخ پیدایش تار از سده دهم شروع شده و قبل از این عصر در هیچ جایی نامی از تار به میان نیامده است.
در آثار ادبی نیز برای نخستین بار در اشعار قطران تبریزی شاعر آذربایجانی سده یازدهم و محمد فضولی در سده شانزدهم به آلت موسیقی تار بر می خوریم 6
شعری از قطران تبریزی: «نغمه بلبل، صدای آبشار با آهنگ چنگ ـ تار و رباب در هم آمیخته بود»
«تار» را در اشعار سید عظیم شیروانی «قرن نوزده» نیز می بینیم:
«گوش قیل ای که بیلیرسن اؤزونو واقف کار ـ آگاه اول گؤر کی نه دیر ناله نی نغمه تار» 7
تار به سبب نقش بی بدیلش در موسیقی مقامی آذربایجان همواره مورد توجه هنرمندان بزرگ قرار می گیرد. با توجه به پیشرفتی که در عرصه موسیقی آذربایجان از اواخر قرن هجدهم صورت گرفت، «میرزا صادق اسد اوغلو» تار زن شهیر آذربایجانی تغییراتی بر روی تار پنج سیم انجام داد.
صادق خان اسد اوغلو به منظور پاسخگویی به خواست دوران از وزن عمومی تار کاست، صدای آگوستیک آن را تشدید و تقویت نمود و تعداد سیم های تار را از پنج سیم به یازده رساند و تغیرات اساسی در ترتیب و محل پرده های تار بوجود آورد، گام ـ ردیف و صداهای آن را هماهنگ نمود و تاری بسیار قوی تر که به نام تار آذربایجانی معروف است خلق نمود 8
بی شک در تاریخ موسیقی آذربایجان و مشرق زمین نام تارزن «صادق اسد اوغلو» ملقب به صادق جان و موسیقی شناس و آهنگساز بزرگ آذربایجان اوزئییر حاجی بیگلی نامهایی ماندگار و شناخته شده می باشد. اوزئییر حاجی بیگلی انقلابی در موسیقی آذربایجان پدید آورد و تار را به سازی جهانی تبدیل کرده و نقش بی بدیل تار را در اپراهای بزرگ و اولین اپرای مشرق زمین به نام لیلی ـ مجنون در 12 ژانویه سال 1908 به رخ منتقدین کشید. امروزه تار به همراهی کمانچه بواسطه تدابیر اوزئییر حاجی بیگلی در بخشهای مختلف موسیقی علمی، حماسی و اپراهای مقام آذربایجانی مهمترین نقش ها را عهده دار است.
صادق جان اسد اوغلو «1902 ـ 1842» ـ قربان پیریم اوف «1965 ـ 1880» ـ مشهدی جمیل امیر اوف «1928 ـ 1875» ـ میرزا منصور منصور اوف «1967 ـ 1887» ـ احمد باکیخانوف «1973 ـ 1892» عادل گرای محمد بیگلی «1973 ـ 1919» ـ حاجی محمد اف «1981 ـ 1920» بابا صلاح اوف «1981 ـ 1923» و همچنین علی آقا قلی یف، حمید وکیل، فیکرت عبدالقاسم، احسن داداش، حبیب بایرام اف، کامیل احمد اف، علی سلیمی، بیگجه خانی و رامیز قلی یف از نامداران تار، آذربایجان به شمار می آیند. و البته نامدارترین این نامداران کسی نیست جز شاعر میکائیل مشفق که امروز روح بلندش بعد 73 سال که به جرم! سروده «اوخو تار» به بالای چوبه دار رفت آرام خواهد گرفت. 9
محمدعلی ارجمندی ـ نشریه آغری ـ شماره ۱۳۸ آذر91
منابع و پی نوشت:
http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/00671 ـ 1
2ـ م.س. اسماعیل اف ـ اسلوب موسیقی آذربایجان ـ باکو ـ انتشارات SSR ـ 1970
3 ـ روح اللـه خالقی ـ سرگذشت موسیقی ایرانی ـ تهران اسفند 1333 صفه 146 ـ 148
4 ـ ژان دورینگ ـ موسیقی ایرانی و تکامل آن ـ پاریس 1984 صفحه 47
5 ـ اللا زونیس ـ موسیقی کلاسیک ایرانی ـ هاروارد 1973 صفحه 156
6 ـ واقیف عبدالقاسم اف ـ تار آذربایجانی ـ ترجمه بهروز دیبازر ـ نشر تلاش 1372 صفحه 14
7 ـ دیوان اشعار سید عظیم شیروانی ـ نشر باکی 1963 ـ صفحه 268
8 ـ واقیف عبدالقاسم اف ـ تار آذربایجانی ـ ترجمه بهروز دیبازر ـ نشر تلاش 1372 صفحه 25
۹ ـ میکائیل مشفق شاعر آذربایجانی به جهت مقاومت در برابر حکم ظالمانه استالین مبنی بر ممنوعیت تار و سرودن شعر اوخو تار در سال 1939 به دستور استالین اعدام شد
+ نوشته شده در جمعه بیست و چهارم آذر ۱۳۹۱ ساعت 22:45 توسط محمدعلی ارجمندی
|